Ochrona przeciwpożarowa (w skrócie ochrona ppoż.) jest szerokim pojęciem, obejmującym działania podejmowane w celu ochrony ludzkiego życia, zdrowia i mienia przed pożarami, ale również klęskami żywiołowymi i innymi zagrożeniami o charakterze miejscowym. W tym celu wprowadzono uregulowane ustawowo zasady, zobowiązujące m.in. właścicieli i zarządców różnego rodzaju budynków i terenów do stosowania odpowiednio skonstruowanych systemów przeciwpożarowych, dzięki którym możliwe jest zminimalizowanie ryzyka wybuchu pożaru i efektywne ograniczenie jego skutków. Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej? Jaką rolę pełni w jej zakresie System Sygnalizacji Pożaru (SSP)?
Wszystkie kwestie związane z ochroną przeciwpożarową reguluje Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej oraz Ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej. W Ustawie o ochronie przeciwpożarowej znajdują się zapisy, które szczegółowo definiują zarówno pojęcie ochrony pożarowej, jak również jej organizację.
Zgodnie z wspomnianą wyżej ustawą, ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem. Przepisy wskazują równocześnie trzy kategorie działań, wpisanych w te przedsięwzięcia:
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej zawiera również opis kompetencji i obowiązków m.in. właścicieli i zarządców budynków w zakresie zapewnienia właściwej ochrony przeciwpożarowej, wytyczne dotyczące działań ratowniczych prowadzonych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz szczegółowe informacje dotyczące jej finansowania.
Dodatkowo kwestie dotyczące ochrony ppoż budynków opisano w trzech dokumentach: Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie oraz w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej.
W powyższych rozporządzeniach znajdują się przede wszystkim szczegółowe informacje na temat bezpieczeństwa pożarowego budynków i urządzeń z nimi związanych (dotyczące m.in. nośności konstrukcji, ograniczenia rozprzestrzeniania się ognia i dymu, czy też możliwości skutecznej ewakuacji ludzi), ale również informacje na temat systemów ppoż. Odpowiednio zaprojektowany system ochrony przeciwpożarowej ma ostrzegać przed potencjalnym niebezpieczeństwem, umożliwiać skuteczną ewakuację oraz efektywne gaszenie pożaru przy maksymalnym ograniczeniu zniszczeń materialnych.
System Sygnalizacji Pożarowej (SSP) jest jednym z niezbędnych elementów ochrony przeciwpożarowej, mającym na celu podniesienie standardów bezpieczeństwa osób i mienia poprzez identyfikację zagrożenia pożarowego, szybkie powiadamianie odpowiednich służb i zminimalizowanie niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia ludzkiego.
System Sygnalizacji Pożaru jest logicznym wyborem właściciela i administratora każdego budynku. Dodatkowo, są również obiekty, w których zainstalowanie SSP jest obligatoryjne. W myśl przepisów Rozporządzenia MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 109/2010 poz. 719) oraz polskiej normy PKN-CEN TS 54-14, obowiązek zamontowania Systemu Sygnalizacji Pożarowej jest obowiązkowy w:
Najważniejszym elementem Systemu Sygnalizacji Pożaru jest centrala. Odpowiada ona za nadzorowanie pracy czujek i ręcznych ostrzegaczy pożarowych oraz innych urządzeń zewnętrznych, a także sterowanie sygnalizatorami, urządzeniami do transmisji alarmów pożarowych i sygnałów uszkodzeniowych oraz innymi urządzeniami zewnętrznymi. Obsługiwana jest z poziomu wbudowanego panelu użytkownika ułatwiającego zarządzanie działaniami. Programowanie systemu w zależności od modelu centrali możliwe jest z poziomu oprogramowania zainstalowanego na PC i panelu wyświetlacza centrali.
Centrale SSP dzielą się na dwie grupy: adresowalne i konwencjonalne. Centrale adresowalne z reguły posiadają więcej możliwości funkcjonalnych i, w przeciwieństwie do central konwencjonalnych, pozwalają na zlokalizowanie miejsca wystąpienia zagrożenia z dokładnością do pojedynczego elementu. Wszystkie komponenty systemu posiadają indywidualne adresy, dzięki którym są z łatwością rozpoznawalne z poziomu oprogramowania. Niewątpliwą zaletą systemów adresowalnych jest także możliwość przyłączenia do nich elementów wykonawczych i monitorujących.
Centrale pełnią również funkcje związane z prawidłowym działaniem systemu - sygnalizują optycznie i akustycznie uszkodzenia i awarie. Wszystkie zdarzenia zostają zarejestrowane w pamięci i mogą później zostać wydrukowane na drukarce zewnętrznej.
Czujki pożarowe to komponenty SSP zawierające przynajmniej jeden czujnik, który stale lub okresowo sprawdza, czy wystąpiło dane zjawisko fizyczne lub chemiczne towarzyszące pożarowi. Działanie czujek jest nadzorowane przez centralę - przekazują do niej co najmniej jeden określony sygnał, w sposób ciągły lub w jednakowych odstępach czasu. Decyzja o tym, czy należy wygenerować sygnał alarmu, czy też uruchomić konkretne urządzenie przeciwpożarowe, zapada w centrali lub w samej czujce. W instalacjach sygnalizacji pożaru najczęściej używane są cztery rodzaje czujek: ciepła, dymu, płomienia i gazów pożarowych.
Czujki ciepła – ich aktywacja następuje w wyniku wzrostu temperatury w otoczeniu sensora. W detektorach tego typu czujnikiem jest termistor o ujemnym współczynniku temperaturowym (typu NTC) i małej masie, co powoduje szybką reakcję na zmiany temperatury otoczenia. Czujki ciepła stosowane są głównie w pomieszczeniach, w których dym powstaje w trakcie normalnej eksploatacji lub w związku z prowadzonymi pracami (np. w warsztatach spawalniczych). Są to miejsca, gdzie czujki innego rodzaju mogłyby wywoływać fałszywe alarmy.
Czujki dymu reagują na produkty spalania lub rozkładu termicznego. Ze względu na sposób wykrywania dymu dzielą się one na jonizacyjne i optyczne.
Jonizacyjne czujki dymu reagują na wydzielane podczas spalania cząsteczki dymu, wnikające do komory jonizacyjnej detektora. Cząsteczki dymu łączą się ze zjonizowanymi przez izotop promieniotwórczy cząsteczkami powietrza, co powoduje zmianę natężenia prądu elektrycznego w obwodzie urządzenia, wysłanie sygnału do centrali i wygenerowanie alarmu. Są to detektory o charakterze uniwersalnym - wykrywają wszystkie rodzaje dymu, zarówno od tlących się przedmiotów, jak również od otwartego ognia (dym widzialny i niewidzialny).
Optyczne czujki dymu działają na zasadzie pomiaru promieniowania podczerwonego rozproszonego przez cząstki aerozolu w komorze pomiarowej, niedostępnej dla światła zewnętrznego. Reagują one na produkty spalania powodujące osłabienie lub rozproszenie światła w zakresie widma podczerwonego. Zjawisko to jest wykrywane przez fotokomórkę, która aktywuje sygnał alarmu. Czujki te dobrze reagują na dym widzialny, dlatego nadają się do rozpoznawania pożarów tlących, podczas których powstaje jasny dym, np. z pirolizy drewna, początków spalania papieru, pożarów tworzyw sztucznych itd.
W zależności od zakresu działania, wśród optycznych czujek dymu, wyróżnia się punktowe i liniowe. Detektory punktowe wykrywają dym w punkcie, w którym zostały zamontowane. Czujki liniowe działają na zasadzie pomiaru pochłoniętego światła wiązki podczerwieni przez produkty spalania występujące przy zjawiskach pożarowych. Polega to na ciągłej analizie przezroczystości optycznej powietrza w przestrzeni pomiędzy czujką a reflektorem. Są one przeznaczone do wykrywania dymu w pomieszczeniach zabytkowych oraz dużych halach, gdzie ze względu na dużą powierzchnię dozorowania, należałoby zastosować dużą liczbę czujek punktowych czujek.
Czujki płomienia są przeznaczone do wykrywania płomienia. Reagują na emitowane przez niego charakterystyczne promieniowanie, które odbierane jest przez powierzchnię czynną detektora i powoduje, w wyniku zjawiska fotoemisji, wzrost liczby impulsów zliczanych przez układ pomiarowy i w rezultacie aktywację alarmu. Czujki płomienia reagują na promieniowanie:
Detektory tego typu stosowane są w pomieszczeniach, w których przechowywane są materiały palące się bez dymu albo przy nikłym dymieniu.
Wielosensorowe czujki pożarowe są inteligentnymi detektorami, które za pomocą kilku różnych czujników przekształcają wykrywane analogowe parametry pożarowe w sposób cyfrowy i przy zastosowaniu numerycznych algorytmów zmierzonych wartości podejmują decyzję o istnieniu niebezpieczeństwa pożarowego. Najczęściej są spotykane następujące kombinacje czujników:
Czujki wyposażone w multisensory mogą pracować i wykrywać jeden parametr lub analizować kilka i w zależności od zaprogramowanego trybu pracy alarmować, kiedy zmieniają się one nawet w niewielkim zakresie. Odpowiednia kombinacja czujników pozwala na całkowitą detekcję wszystkich rodzajów pożarów przy takiej samej czułości zadziałania.
Ręczne ostrzegacze pożarowe (ROP-y) stanowią uzupełnienie czujek w SSP. Ich podstawowym zadaniem jest przekazanie informacji o pożarze do współpracującej centrali sygnalizacji pożarowej przez osobę, która zauważyła pożar i ręcznie uruchomiła ostrzegacz. Aby uruchomić ROP należy uderzyć lub mocno nacisnąć szybkę zabezpieczającą. Pod wpływem uderzenia odskakuje ona do góry lub łamie się, umożliwiając użycie przycisku. Zadziałanie ROP-a sygnalizowane jest poprzez zaświecenie diody LED. W adresowalnych Systemach Sygnalizacji Pożarowej sygnał z ROP-a trafia do centrali pożarowej wraz z informacją, w którym miejscu wykryto zagrożenie. Dzięki temu, możliwe jest natychmiastowe podjęcie działania. Wciśnięcie ręcznego ostrzegacza pożarowego wywołuje od razu alarm II stopnia.
Sygnalizator pożarowy (ppoż) jest jednym z ważniejszych elementów Systemu Sygnalizacji Pożaru. Jego zadaniem jest ostrzeżenie osób przebywających w obiektach budowlanych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie o wystąpieniu zagrożenia pożarowego. W zależności od rodzaju środowiska pracy, można wyróżnić sygnalizatory wewnętrzne (Typ A) oraz zewnętrzne (Typ B), natomiast ze względu na sposób alarmowania, można je podzielić na optyczne, akustyczne, akustyczne z komunikacją głosową oraz optyczno-akustyczne.
W instalacjach pożarowych należy stosować przewody posiadające wymagane dopuszczenia do stosowania w ochronie przeciwpożarowej. W miarę możliwości, przewody powinny zostać poprowadzone przez strefy o małym zagrożeniu pożarowym. Jeżeli jednak zachodzi potrzeba prowadzenia ich przez inne obszary i uszkodzenie ich może uniemożliwić działanie urządzeń alarmowych, należy stosować kable o odpowiedniej odporności ogniowej lub zabezpieczyć je przed oddziaływaniem ognia.
Przewody które muszą funkcjonować po wykryciu pożaru, powinny być albo odporne na oddziaływanie ognia przez czas wymagany do uruchomienia urządzeń przeciwpożarowych lub mieć zabezpieczenie ogniochronne. Należą do nich, między innymi:
Przewody łączące urządzenia kontrolno-sterownicze z czujkami, ROP-ami i sygnalizatorami alarmowymi powinny być odporne na oddziaływanie ognia i wpływy akcji gaśniczej przez co najmniej 30 minut albo mieć zabezpieczenie ogniochronne na taki czas.
Głównym źródłem zasilania instalacji SSP powinna być sieć elektroenergetyczna, dodatkowo wyposażona w specjalnie dla niej przewidziane zabezpieczenie w miejscu zlokalizowanym możliwie najbliżej wejścia do budynku. Zaleca się aby zasilanie urządzeń pożarowych działało niezależnie - dzięki temu potencjalne uszkodzenie w obwodzie zasilającym inne instalacje nie spowoduje wyłączenia zasilania urządzeń przeciwpożarowych. W tym celu stosuje się rozdzielenie obu instalacji zaraz po wprowadzeniu zasilania do budynku, selektywność zabezpieczeń i samoczynne odłączenia w obwodach przeznaczonych do innych celów. Dodatkowo instalacje i urządzenia przeciwpożarowe, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, powinny być zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu, najlepiej z oddzielnej rozdzielnicy, która powinna się znajdować w pomieszczeniu wydzielonym pożarowo.
Na wypadek uszkodzenia głównej sieci, należy zapewnić zasilanie rezerwowe z dodatkowych źródeł. Mogą to być baterie akumulatorów (lub pojedyncze akumulatory), zespoły prądotwórcze niezależne od zasilania podstawowego oraz oddzielna, całkowicie niezależna linia sieci zasilającej.
W przypadku gdy zasilanie rezerwowe SSP pochodzi z dodatkowych akumulatorów, ich pojemność powinna wystarczyć do zasilania instalacji podczas wszystkich potencjalnych przerw w dostawie energii z głównej sieci i przeprowadzenia działań w celu usunięcia awarii. Żeby umożliwić pracę instalacji w przypadku możliwych uszkodzeń sprzętu lub zasilania sieciowego, zasilanie rezerwowe powinno być zdolne do utrzymania instalacji w stanie pracy w ciągu co najmniej 72 h oraz do zapewnienia możliwości alarmowania przynajmniej przez dodatkowe 30 minut. Jeżeli uszkodzenie zostanie natychmiast zgłoszone, a w zawartej umowie o konserwację zapewnia się dokonanie naprawy w czasie krótszym niż 24 h, minimalna pojemność baterii akumulatorów zasilania rezerwowego może być zmniejszona z 72 do 30 h. Ten zakres czasowy może zostać dodatkowo skrócony do 4 h, jeżeli przez całą dobę na miejscu są do dyspozycji części zamienne, służby remontowe i awaryjny zespół prądotwórczy.
Jako jeden z wielu elementów ochrony przeciwpożarowej, System Sygnalizacji Pożaru ma na celu możliwie wczesne wykrycie pożaru w celu podjęcia określonych działań, takich jak: ewakuacja ludzi i mienia, wezwanie straży pożarnej i rozpoczęcie automatycznego procesu gaszenia. Uruchomienie instalacji następuje poprzez zadziałanie czujki lub ręczną aktywację, np. poprzez ROP. Informacja dociera do centrali sygnalizacji pożarowej, która następnie steruje różnymi funkcjami systemu, np. alarmowaniem optycznym i akustycznym, uruchamianiem urządzeń przeciwpożarowych lub zatrzymaniem urządzeń technologicznych. Jednocześnie sygnał przekazywany jest za pośrednictwem urządzeń transmisji alarmu do Państwowej Straży Pożarnej.
Wskazanie miejsca powstania zagrożenia w systemie odbywa się poprzez wskazanie linii dozorowej, do której czujka pożarowa przesyła sygnał alarmu pożarowego (system konwencjonalny) lub wskazanie konkretnego alarmującego elementu w linii dozorowej (system adresowalny). Każdemu z tych elementów przypisany jest indywidualny adres, dzięki temu możliwa jest ich identyfikacja przez centralę. Pozwala to na określenie zagrożonego miejsca w pomieszczeniu lub strefy pomieszczenia z dokładnością co do pojedynczej czujki.
